Nog heel even en dan barst het feestgedruis los. Carnaval is al eeuwenlang een volksfeest in Brabant. De kerk was niet altijd blij met de traditie, daarom is het lange tijd ook in het geheim gevierd. Sinds wanneer is er carnaval zoals we het nu kennen?
Tekst: Fela de Wit | Beeld: Rijksmuseum Amsterdam
Carnaval in Brabant heeft een rijke en kleurrijke geschiedenis die teruggaat tot de vroege middeleeuwen. Wat oorspronkelijk begon als een katholieke viering voorafgaand aan de vastentijd, is uitgegroeid tot het bruisende feest van vandaag de dag. Maar hoe is dit volksfeest in Brabant precies ontstaan, en waarom heeft het zo’n speciale betekenis voor de regio?
Oorsprong van Carnaval
Carnaval is van oorsprong een katholiek feest, dat zijn oorsprong vindt in de tijd vóór de vastenperiode. Het was bedoeld als een moment van uitbundigheid voordat de vasten begon – een tijd van feest, eten, drinken en vrolijkheid. De naam “carnaval” zou zelfs afgeleid kunnen zijn van het Latijnse “carne vale”, wat “vaarwel vlees” betekent, een verwijzing naar het afscheid nemen van vlees als onderdeel van de vasten.
Oorspronkelijk werd het feest, vaak aangeduid als “Vastelaovend” in Brabant, gevierd door het volk om invloedrijke figuren een beetje belachelijk te maken en de samenleving even op zijn kop te zetten. Het was een uitlaatklep van vrolijkheid en chaos, een moment waarop de traditionele hiërarchie van de samenleving tijdelijk werd omgedraaid.
Carnaval ‘Ondergronds’
Met de komst van de Reformatie in de zestiende eeuw veranderde de situatie. De protestanten zagen de viering van carnaval als te katholiek, terwijl de katholieken het feest juist als te heidens beschouwden. In die tijd werd carnaval verboden in veel delen van Nederland, waaronder de grote steden boven de rivieren. In plaats van grote straatfeesten, werden carnavalsvieringen vaak geheim of binnen de muren van huizen gehouden. Maskers waren zelfs uit den boze, en men moest voorzichtig zijn om de autoriteiten niet tegen de haren in te strijken.
In Brabant en Limburg, waar de katholieke invloed sterk was, bleef carnaval echter een geliefde traditie. In 1565 verbood ‘s-Hertogenbosch bijvoorbeeld om verkleed als geestelijken de straat op te gaan of de elite te bespotten. Maar de festiviteiten gingen nog steeds door, al was het dan wel op een wat meer meer ingetogen manier. De vieringen bestonden uit optochten, liedjes en andere volksgebruiken zoals hanenrijden en gansknuppelen. Iets dat tegenwoordig uit den boze is.
De Terugkeer van Carnaval
Het carnaval kende een grote terugslag tijdens de twee wereldoorlogen. Gedurende de Eerste Wereldoorlog was carnaval op veel plaatsen verboden. En tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de feestelijkheden helemaal afgeschaft, onder druk van de Duitse bezetting en de roep om openbare orde. Niemand mocht zich verkleden, en dus verdwenen de traditionele carnavalsfeesten uit het straatbeeld.
Gelukkig werd de vrolijke chaos van carnaval na de oorlog gewoon weer lekker opgepakt. In de jaren vijftig herwon het feest zijn populariteit, en steden zoals Eindhoven kregen zelfs hun eigen carnavalsnaam – Lampegat, een knipoog naar de gloeilampen die in de Philipsfabriek werden geproduceerd.
Carnaval Vandaag de Dag
Tegenwoordig is carnaval niet meer weg te denken. Het feest is uitgegroeid tot een van de belangrijkste volksfeesten van de regio, met uitbundige optochten, kleurrijke kostuums en tradities die van generatie op generatie worden doorgegeven. Het carnaval is een tijd om de zorgen van het dagelijks leven even achter je te laten, te lachen, te drinken en de boel op stelten te zetten.
De invloed van carnaval op de Brabantse cultuur is enorm. Het is niet alleen een feest, maar een belangrijk sociaal en cultureel ritueel. Vrienden en familie komen samen om te feesten, te zingen en vooral: om van het leven te genieten. In de afgelopen jaren zijn carnavalsverenigingen weer talrijker geworden, en wordt het feest met veel enthousiasme gevierd in steden en dorpen in heel Brabant.
Van verboden feesten tot uitbundige parades: carnaval in Brabant heeft zijn weg gevonden naar de harten van de mensen, en het blijft elk jaar opnieuw het ultieme moment van vrolijkheid en samenzijn.